Veel afbeeldingen uit de beginjaren van de fotografie zijn vandaag de dag nog steeds wereldberoemd. Reportage- en straatfotografen zoals Henri Cartier-Bresson of landschapsfotografen zoals Ansel Adams fotografeerden voornamelijk in zwart-wit omdat ze de expressieve kracht van dit medium erg waardeerden. Zelfs de opkomst van de digitale fotografie kon de zwart-wit fotografie niet verdringen. Het is een kunstvorm op zich geworden.
Monochroom is niet (alleen) zwart-wit
De term “monochroom” in het menu van een digitale camera staat vaak voor de zwart-witmodus, d.w.z. je camera produceert een beeld zonder kleurtonen. De term is echter enigszins misleidend: in de fotografie betekent “monochrome foto’s” vaak alle foto’s die slechts uit één kleurtoon bestaan. Je kunt altijd kleurenfoto’s inzenden voor een fotowedstrijd die wordt aangekondigd onder de titel “monochroom”, die bijvoorbeeld alleen uit blauwe of rode tinten bestaat. De kleur zelf doet er niet toe, monochroom betekent gewoon dat er maar één kleur in de foto zit.
Maar wat is nu een goede zwart-witfoto? En hoe kun je zien of een afbeelding beter geschikt is voor zwart-wit of of in kleur?
 |  |  |
| Grensgeval | Contrastloos | Zwart-wit met accenten |
| Een nachtmerrie in kleur: je moet wel houden van de combinatie van roze, gifgroen en geeloranje. | Simpelweg gefotografeerd in zwart-wit maakt de afbeelding er niet mooier op. | Alleen een omzetting gericht op de accenten van de afbeelding brengt de structuren van de bloesem naar voren. |
Zwart wit fotografie in een kleurrijke wereld
Zwart-wit fotografie is meer dan het weglaten van kleur! Misschien heb je deze ervaring wel eens gehad als je de monochrome modus op je camera hebt geprobeerd. Deze modus haalt simpelweg de kleuren uit de foto. Dit kan er geweldig uitzien, maar ook gewoon saai.
We zijn gewend om kleuren te zien. Het is voor de meeste mensen lastig zich voor te stellen hoe een rode of groene kleur als grijstint er uitziet. Ook ik ben zo iemand die meer kleurenfoto’s dan zwart-wit foto’s ziet. Om het oog te trainen voor zwart-wit foto’s, is de monochrome modus op de camera heel geschikt: Je kunt de foto op het display bekijken en beter beoordelen of het echt de moeite waard is.
 |  |
| Sommige afbeeldingen komen tot leven door krachtige kleuren… | …en ontwikkelen toch hun eigen esthetiek wanneer ze worden omgezet naar zwart-wit. |
 |  |
| Bij andere… | ..werkt deze omzetting niet. |
 |  |
| De opnamesituatie speelt een doorslaggevende rol: scherpe en contrastrijke foto’s zijn mogelijk als de zon schijnt. | Diffuse High-Key Lighting: bij mist wordt het veel moeilijker om de fijne contouren zichtbaar te maken. De fijne waterdeeltjes in de lucht verminderen de scherpte van het beeld. |
- Fotografeer onderwerpen die gedijen bij contrastverschillen, d.w.z. wanneer het licht interessante grafische patronen en structuren creëert (bijv. architecturale motieven, licht/schaduw, silhouetten).
- Een zwart-witfoto die grafisch effectief moet zijn, moet haarscherp zijn.
- Het ziet er nogal saai uit als je een onderwerp fotografeert dat weinig variatie biedt in de licht/donkerschakeringen.
- Objecten die er met het blote oog aantrekkelijk uitzien omdat ze uit signaalkleuren bestaan, kunnen ook goed geschikt zijn voor zwart-wit fotografie. In een directe vergelijking zal men echter vaak de voorkeur geven aan een kleurenfoto.
- Portretten krijgen een “klassiek tintje”, maar de belichting en andere aspecten van portretfotografie moeten ook kloppen – zwart-wit alleen maakt een portret nog geen kunstwerk.
 |  |
| Kleur of zwart-wit? Vaak bepaalt het doel van de foto’s welke uitvoering geschikt is – maar ook je individuele smaak. | Desaturatie – d.w.z. het reduceren van kleur in de foto – laat veel foto’s er ongewoon uitzien. Dit kan echter alleen worden bereikt door beeldbewerking. |
 |  |
| Originele afbeelding | …gemaakt met een foto-effect van de camera. Alleen de rode kleur blijft aanwezig (Nikon Coolpix 7700). |
De gouden regel “less is more” geldt ook voor zwart-wit fotografie: weinig beeldelementen, een opvallend en duidelijk herkenbaar hoofdfoto zijn over het algemeen voordelig. Zwart-wit is soms een goede oplossing als je een object wilt fotograferen dat in kleur te kleurrijk en te onrustig zou zijn.
Afbeeldingen die op zich kleurloos zijn, zijn goed om te oefenen.
Een speciale tip voor zwart-wit fotografie: Geborsteld Alu-Dibond
Als je van je zwart-wit foto’s een echte blikvanger wilt maken, raden we je aan om ze af te drukken op geborsteld aluminium, ook wel Alu-Dibond Brushed of Butlerfinish® genoemd.
Door het geborstelde effect krijgt het materiaal een metallic glans. Bij het afdrukken worden de witte delen van het motief dan bewust weggelaten, zodat het originele materiaal daar tevoorschijn komt en je foto letterlijk laat schitteren. Een krachtig effect! Probeer het uit!
Zwart wit fotografie op het tweede gezicht: Eerst fotograferen, dan ontkleuren!
De manier waarop je camera kleuren omzet in grijstinten verschilt per cameramodel of camerafabrikant. Op de meeste digitale camera’s zijn er geen of slechts zeer grove fijnafstellingen waarmee je het uiterlijk van de zwart-witfoto’s kunt beïnvloeden. Je moet nemen wat je krijgt, en als je alleen in JPG-formaat fotografeert, verlies je de kleurinformatie – voor eens en altijd. Niet de beste oplossing!
Analoge zwart-witfotografen hebben altijd speciale films en kleurenfilters gebruikt om hun foto’s een heel bepaalde look te geven, een speciaal tintje. Bovendien hebben ze hun foto’s in een donkere kamer ontwikkeld.
Het is dan ook geen wonder dat de meeste zwart/wit foto’s die rechtstreeks uit de camera komen niet meteen overtuigen. JPG-fotografen kunnen beter in kleur fotograferen en hun foto’s later op de computer omzetten naar zwart-wit. Als je het RAW-bestandsformaat (+ JPG) instelt, heb je beide: een monochrome JPG en voor de zekerheid een digitaal negatief waarvan je later altijd nog een kleurenfoto kunt maken, of een betere variant in zwart/wit.
Een kleine waarschuwing over het ‘raw’ bestandsformaat
Als je het RAW-bestandsformaat gebruikt, heb je altijd een gekleurd origineel om op terug te vallen als dat nodig is, maar zelfs hier zijn er fabrikantspecifieke verschillen: als je een RAW-bestandsformaat, gemaakt in zwart/wit modus, opent met de RAW converter van Adobe, is de foto gekleurd. Als je het opent met de converter van de camerafabrikant, wordt de RAW-afbeelding in sommige gevallen ook in zwart-wit weergegeven. Je moet dan de juiste knop in de converter vinden om naar het gekleurde origineel te gaan.
Creatieve speelplek om te experimenteren
Zelfs als ervaren fotografen vaak hun neus ophalen: zoeken ze op hun camera naar alternatieven voor de eenvoudige monochrome modus. Op (high-end) compactcamera’s en spiegelloze systeemcamera’s vind je instellingen in de Best Shot Modi of in de camerafilters waarmee je bijvoorbeeld grofkorrelige zwart-witopnamen kunt simuleren. Ook populair zijn tinten in bruin (sepia) of blauw, waarmee je je foto’s een ouderwetse of ongewoon koele look kunt geven. Andere kleuren worden soms ook opgenomen in de reeks functies.
Zogenaamde Color Key afbeeldingen zijn vaak blikvangers. Deze term verwijst naar foto’s die overwegend zwart-wit zijn, maar toch een tint bevatten – bijvoorbeeld rood. Vroeger konden dergelijke afbeeldingen alleen worden gemaakt door beeldbewerking. Ondertussen hebben veel camera’s (compactcamera’s, bridgecamera’s, spiegelloze systeemcamera’s) overeenkomstige functies aan boord. Omdat dit een in-camera bewerking is, kunnen deze functies alleen worden toegepast op JPG’s, er is geen RAW-afbeelding voor nodig.
Als je zin hebt om te experimenteren, kun je de monochrome modus van je digitale camera instellen en tegelijkertijd de lens uitrusten met diverse filters uit de analoge zwart-wit fotografie (rood, groen, blauw, oranje, geel). Het is even wennen om naar een rood of groen gekleurd beeld in de zoeker te kijken, maar later zie je wel verschil in het beeld. Zwart-wit conversie in een programma als Photoshop Elements of vergelijkbaar is en blijft echter handiger en makkelijker te controleren.
